In collaboration with Payame Noor University and Iranian Society of Physiology and Pharmacology

Document Type : Article

Authors

1 Assistant Professor, Department of Bioloty, Payam-e-Noor Uiversity, Tehran,

2 Animal Physiology, Department of Biology, Payam-e-Noor Uiversity, Tehran

3 Associate Professor, Academic Department of Statistics and Mathematics, Payam-e-Noor Uiversity, Tehran

Abstract

Introduction & Objective: Zinc is an essential element for the immune system. This element has different effects on immune system activity. On the other hand, different serum Zn levels also alter normal B-cell line and T-cell line functions. The present study was carried out to assess B cell line and T cell line tolerance to low concentration Zinc Chloride In vitro study. This experimental study was conducted at the Payame Noor University of Tehran in 2010. The B- cell line and T-cell line were exposed to 1, 5, 10, 20, 30, 40, 50, 75, 100,125, 150,175 and 200 µm (λ) of Zinc Chloride followed by incubation at 12, 24, 36, 48, 60 and 72 hrs. Viability of B- cell line (Raji) and T-cell line (molt-4) were evaluated with hemocytometer method and percentage of living cells have been considered as cellular tolerance index to cytotoxic effects of Zinc chloride. The results were analyzed by SPSS software, version 18 using T-test and Kruskal-Wallis test. In this study, the results showed Zinc chloride concentrations up to 40 µm (λ) at different incubation time points (12-72 hrs) had no effects on B cell line and T cell line viability ( p> 0.05) With 50-200 µm (λ) concentrations, Zinc at different incubation time points (12-72 hrs) tolerance B cell and T cell line decreased and viability decreased significantly when compared with the control group and test groups up to 40 µm (λ) concentration ( p< 0.05). All groups at different after incubation time , Zinc concentrations (50-200 µm ) B cell and T cell line tolerance decreased significantly when compared with Zinc chloride concentrations up to 40 µm (λ) ( p< 0.05). Zinc is necessary for the normal function of the immune system. A variety of in vitro effects of zinc on B cell line and T cell line depend on the zinc concentration. High dosages of zinc evoke negative effects on B cell line and T cell line. An excess of zinc can inhibit B- cell line and T-cell line function.

Keywords

مقدمه

بیش از دو قرن پیش مشخص شد که عنصر روی (Zn) برای رشد آسپرژیلوس نیگرا لازم است (Raulin, 1869). ضرورت وجود عنصر روی برای رشد و تکوین جنین راتها به اثبات رسیده است و سپس سندرم فقدان روی به همراه آثاری چون آنمی، عدم رشد اندام تناسلی و غدد تناسلی در کودکان مشاهده شد (Vallee, 1993). عنصر روی به عنوان کوفاکتور برای بیشتر از 300 نوع آنزیم، به خصوص متالوآنزیم‏ها و عوامل موثر در نسخه‏برداری (RNA پلیمراز و DNA پلیمراز) شناخته شده است (Overbeck, 2008). کاهش عنصر روی منجر به تضعیف عملکرد سیستم ایمنی می‏گردد، ضرورت هموستازی روی در بدن که بوسیله پروتئین انتقالی و ناقل روی صورت می‏گیرد برای عملکرد صحیح سیستم ایمنی به اثبات رسیده است (Rink, 2007). کاهش مقادیر روی در بدن به همراه آتروفی تیموس، کاهش ایمنی و افزایش عفونت‏های ویروسی، قارچی و باکتریایی به اثبات رسیده است (Mills, 1989). مقدار کلی عنصر روی در بدن انسان حدود 4-2 گرم است و غلظت عنصر روی در پلاسما حدود µm16-12 است. مقدار زیادی از این عنصر در سرم خون توسط آلبومین و به مقدار کمتر توسط ترانسفرین حمل می‏شود. در ضمن هیچ سیستم ذخیره ای مخصوص عنصر روی در بدن انسان تاکنون گزارش نشده است (Chavakis, 1999). روی عامل آنتی‏اکسیدانی است و نقش مهم و محافظت‏کننده‏ای در برابر رادیکال‏های آزاد دارد (Roussel, 2003; Saki, 2009). در روند بلوغ و تکامل دستگاه‏های تولیدمثلی، در روند درمان سرطان پروستات، بزرگی خوش‏خیم و تورم پروستات نقش مکمل روی ثابت شده است. همچنین در دوران بارداری و شیردهی در زنان مصرف روی افزایش می‏یابد (Vallee, 1993). کاهش عنصر روی می‏تواند بر روی فعالیت کموتاکسی نوتروفیل‏ها، در فعال‏سازی سلول‏های کشنده و فاگوسیتوز ماکروفاژها اثر بازدارنده داشته باشد (Keen, 1990). روی می‏تواند با اثر بر بیان رسپتورهای اینترلوکین 2 بر تکثیر سلول‏های لنفوسیتی اثر بگذارد (Saha, 1995). از طرف دیگر تأثیر عنصر روی بر تکوین و تمایز و تکثیر لنفوسیت‏های T ثابت شده است و کاهش آن نیز اثر مهاری بر میزان ترشح تیمولین (هورمون تیموسی) دارد که تمایز لنفوسیت‏های T را به تعویق می‏اندازد
(Crea, 1990) در واقع عنصر روی در مقادیر متفاوت هم در محیط بدن انسان (In vivo) و هم در محیط آزمایشگاهی (In vitro) می‏تواند اثرات متناقضی بر فعالیت لنفوسیت‏های B و T داشته باشد. بعضی از بیماری‏های خودایمن با منشأ آسیب‏شناسی سلول‏های T متعاقب کاهش روی صورت می‏گیرد (Campo, 2000). در مطالعه‏ای که توسط (Michiko et al., 2000) در خصوص اثر کلرید روی بر سلول‏های زنده مولت-4 انجام گردید مشخص گردید در غلظت‏های بالاتر ار 100 میکرومولار کاهش معنی‏داری در تعداد سلول‏های زنده مولت-4 دیده می‏شود (Michiko, 2000). مطالعه‏های Siegel et al. (2006) در محیط آزمایشگاهی نشان می‏دهد عدم تعادل روی در بدن سبب مرگ برنامه‏ریزی شده و آپوپتوزیس می‏گردد (Siegel, 2006). در مطالعاتی که بر اثر غلظت‏های مختلف روی در محیط آزمایشگاهی انجام شده است بیشتر اثرات سمیت سلولی عنصر روی در مقادیر بالا بر روی رده سلولی لنفوئیدی مورد بررسی قرار گرفته است و کمتر به اثر مقادیر پائین عنصر روی بر سلول‏های ایمنی به خصوص لنفوسیت‏ها پرداخته شده است و همچنین مطالعات قبلی اکثراً بر روی رده سلول‏های T بوده و یک گزارش در ایران بر روی اثر روی بر مخلوطی از سلول‏های رده لنفوئیدی بدون در نظر گرفتن پاسخ هر یک به طور مجزا انجام شده است (تکمه­داشی، 1384) و تاکنون گزارشی مبنی بر بررسی اثر عنصر روی برسلول رده لنفوئیدی T و B (راجی و مولت-4) به طورمجزا و جداگانه در دست نیست. از آنجا که تحمل و پاسخ سلولی رده لنفوئیدی B و  Tنسبت به عنصر روی می‏تواند متفاوت باشد در این مطالعه میزان تحمل مقادیر کم کلرید روی در دو نوع سلول‏های رده لنفوئیدی B و T (راجی و مولت-4) به طور جداگانه و در محیط کشت مورد ارزیابی قرار گرفت.

 

مواد و روش‏ها

این تحقیق یک مطالعه تجربی است که در سال 1389 و 90 در دانشگاه پیام‏نور انجام شد. برای تهیه محلول یکنواخت، کلرید روی (تهیه شده از شرکت مرک آلمان) را با فیلتراسیون غشایی فیلتر کرده، از کلرید روی یک مولار غلظت‏های 1، 5، 10، 20، 30، 40، 50، 75، 100، 125، 150، 175 و 200 میکرومولار تهیه می‏گردد. در زیر هود بیولوژیک از سلول‏های رده لنفوئیدی B و T سوسپانسیون سلولی به روش زیر تهیه شد: به 40 میکرولیتر از هر گروه سلول رده لنفوئیدی B وT (سلول‏های راجی و مولت-4 تهیه شده از انستیتو پاستور) 40 میکرولیتر معرف تریپان بلو (W/V %2/0 تریپان بلو در بافر PBS) اضافه نموده (Butler, 2004)، و به مدت 2 دقیقه در دمای اتاق قرار داده و سپس بوسیله پیپت پاستور مقداری نمونه بر روی لام نئوبار منتقل کرده و سپس سلول‏های پنج مربع مشبک شمارش می‏گردد. درصد سلول‏هایی که با تریپان بلو رنگ‏آمیزی نشده‏اند بیانگر تعداد سلول‏های زنده است. غلظت سلولی Cells/ms برابر است با: (تعداد سلول شمارش شده Х104 تقسیم بر 5) و میزان درصد سلولهای زنده از طریق فرمول (تعداد سلول‏های زنده Х 100 تقسیم بر تعداد کل سلول‏ها) محاسبه می‏گردد (Butler, 2004; Patterson, 1979) سپس 70 میکرولیتر از این سوسپانسیون را برداشته و در چاهک‏های پلیت 96 خانه‏ای وارد کرده و به همه چاهک‏ها 10 میکرولیتر از غلظت‏های مختلف روی (غلظت صفر به عنوان شاهد تا غلظت 200 میکرومولار) اضافه گردید سپس به همه چاهک‏ها 20 میکرولیتر محیط کشت RPMI-1640 به همراه 10% سرم گاوی (تهیه شده از شرکت سیگما آمریکا) که محیط کشت اختصاصی برای سلول‏های رده لنفوئیدی B و T می‏باشد اضافه گردید (Butler, 2004). محتویات چاهک‏ها جهت بررسی سلول‏های زنده زیر میکروسکوپ معکوس (اینورت) مشاهده شدند. سپس پلیت‏ها را در انکوباتور CO2دار در دمای C°37 قرار داده و پس از پایان یافتن انکوباسیون در فواصل زمانی 12، 24، 36، 48،60 و 72 ساعت، 5 چاهک پلیت برای هر گروه از غلظت‏های کلرید روی جهت شمارش و بررسی تعداد سلولهای زنده مورد بررسی قرار گرفتند. این آزمایش برای هر سلول رده لنفوئیدی B و T در غلظت‏های مختلف کلرید روی 3 دفعه تکرار شد. برای تعیین سلول‏های زنده در هر بار شمارش به اندازه حجم سوسپانسیون سلولی همان حجم تریپان بلو (W/V %2/0 تریپان بلو در بافر فسفات سالین PBS) استفاده شد. سپس بعد از 2 دقیقه نمونه‏ها را بوسیله تکنیک هموسایتومتر (لام نئوبار) شمارش کرده و سلول‏های رنگ‏آمیزی نشده بیانگر تعداد سلول‏های زنده بود، با استفاده از فرمول (تعداد سلول‏های زنده Х 100 تقسیم بر تعداد کل سلول‏ها)، درصد سلول‏های زنده محاسبه شد شمارش هر سلول در هر غلظت کلرید روی به منظور کاهش خطا 3 مرتبه انجام شد. داده‏های جمع‏آوری شده با استفاده از نرم‏افزار SPSS و آزمون‏های آماری از جمله آزمون T-test و آزمون Kruskal-Wallis test تجزیه و تحلیل شدند و تعداد درصد سلول‏های زنده در هر گروه زمانی و هر غلظتی با گروه شاهد همان ساعت مورد مقایسه قرار گرفت. همچنین درصد تعداد سلول‏های زنده در دو گروه با اثر غلظت کلرید روی کمتر از 50 میکرومولار با غلظت کلرید روی 50 و بیشتر از 50 میکرومولار در هر ساعت پس از انکوباسیون مورد مقایسه قرار گرفت. همچنین داده‏های بدست آمده در سه مرتبه تکرار نسبت به هم مقایسه شدند و میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده راجی نسبت به میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده مولت -4 مقایسه شدند و 05/0 P< به عنوان سطح معنی‏داری در نظر گرفته می‏شود.

 

نتایج

داده‏های بدست آمده در سه بار تکرار آزمایش نسبت به هم مقایسه و هیچکدام تفاوت معنی‏داری نداشتند. همچنین نتایج نشان می‏دهد غلظت‏های 1، 5، 10، 20، 30 و 40 میکرومولار کلرید روی بر سلول‏های رده لنفوئیدی B و T (راجی و مولت -4) پس از 12، 24، 36، 48، 60 و 72 ساعت انکوباسیون مشخص می‏شود درصد تعداد سلول‏های زنده تفاوت معنی‏داری با گروه شاهد نداشت (05/0P>). در غلظت‏های 50، 75، 100، 125، 150، 175 و200 میکرومولار پس از 12، 24، 36، 48، 60 و 72 ساعت انکوباسیون درصد تعداد سلول‏های زنده راجی و مولت -4 نسبت به گروه شاهد کاهش معنی‏داری را نشان داد (05/0P<). همچنین میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده رده لنفوئیدی B (راجی) نسبت به سلول‏های رده لنفوئیدی T (مولت-4) اختلاف معنی‏داری نداشتند (05/0> P) (شکل­های 1 الی 12).

در بررسی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده در دو گروه با اثر غلظت کلرید روی کمتر از 50 میکرومولار با غلظت کلرید روی 50 و بیشتر از 50 میکرومولار در هر ساعت پس از انکوباسیون و هر دو نوع سلول مورد بررسی، اختلاف معنی‏داری مشاهده می‏شود بطوری که تعداد سلول‏های زنده در گروه با غلظت 50 میکرومولار و بیشتر از 50 میکرومولار نسبت به گروه با غلظت پائین‏تر از 50 میکرومولار کاهش معنی‏داری دارد (05/0 < P ) (شکل 13 و 14).

  

بحث

یافته‏های این مطالعه با نتایج Wellinghausen et al. (2000) تفاوت معنی‏داری را نشان نداد. به طوری که در هر دو مطالعه در حضور غلظت‏های بالای کلرید روی عملکرد سلول‏های مولت-4 تضعیف می‏شود (Wellinghausen, 2000). همچنین مطالعات Michiko et al. (2000) بر روی سلول‏های مولت-4 موید این نکته است که با افزایش میزان   غلظت  کلرید  روی  میزان  تحمل   سلول‏های   رده

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی B (راجی) پس از 12 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

شکل 2. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی B (راجی) پس از 24 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

 

شکل 3. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی B (راجی) پس از 36 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

شکل 4. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی B (راجی) پس از 48 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

 

شکل 5. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی B (راجی) پس از 60 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

شکل 6. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی B (راجی) پس از 72 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

شکل 7. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی T (مولت-4) پس از 12 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

 

شکل 8. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی T (مولت-4) پس از 24 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

شکل 9. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی T (مولت-4) پس از 36 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

شکل 10. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی T (مولت-4) پس از 48 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

شکل 11. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی T (مولت-4) پس از 60 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

 

شکل 12. مقایسه اثر غلظت­های مختلف کلرید روی بر روی میانگین درصد تعداد سلول‏های زنده

رده لنفوئیدی T (مولت-4) پس از 72 ساعت انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را با گروه کنترل نشان می­دهد.

 

شکل 13. مقایسه اثر مقادیر کمتر از  µm50 کلرید روی با مقادیر مساوی و بیشتر از µm50 کلرید روی

بر روی درصد تعداد سلول‏های زنده رده لنفوئیدی B در زمانهای مختلف انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را نسبت به گروه­های 50< نشان می­دهد.

 

 

شکل 14. مقایسه اثر مقادیر کمتر از  µm50 کلرید روی با مقادیر مساوی و بیشتر از µm50 کلرید روی

بر روی درصد تعداد سلول‏های زنده رده لنفوئیدی T در زمان­های مختلف انکوباسیون

* مقادیر کمتر از 05/0 (05/0p<) تفاوت معنی‏دار را نسبت به گروه­های <50 نشان می­دهد.

 

 

 

لنفوئیدی T کاهش یافته و عنصر روی سبب القا آپوپتوزیس و مرگ برنامه‏ریزی شده در سلول‏های مولت-4 می‏گردد. نتایج این محقق نشان می‏دهد القا آپوپتوزیس و نکروزیس در سلول‏های مولت -4 وابسته به فعالیت Caspase-3 نمی‏باشد (Michiko et al., 2000) در مطالعه دیگر توسط این محقق نشان داده شد غلظت‏های 200-80 میکرومولار روی سبب ایجاد آپوپتوزیس در سلول‏های تیموس موش‏ها می‏گردد (Fraker and Telford, 1997) یافته‏های بدست آمده از تحقیق حاضر نیز با نتایج مطالعات Tokmehdashi (2006) که بر روی مخلوط سلول‏های راجی و مولت-4 انجام شده است تفاوت معنی‏داری نداشت به طوری که در هر دو مطالعه در غلظت‏های بالاتر عنصر روی میزان درصد زنده ماندن سلول‏ها به طور معنی‏داری کاهش می‏یابد (Tokmehdashi, 2006). در مطالعه حاضر در شرایط آزمایشگاهی در حضور غلظت‏های 40-1 میکرومولار روی تعداد سلول‏ها زنده تفاوت معنی‏داری با گروه شاهد ندارد. این مطلب می‏تواند موید این نکته باشد که روی در غلظت‏های زیر 50 میکرومولار تأثیر سمی بر سلول‏های راجی و مولت-4 ندارد اما در حضور غلظت‏های بالاتر تأثیر سمیت سلولی به صورت کاهش تحمل سلولی و افزایش مرگ و میر در سلول‏های رده لنفوئیدی مشاهده می‏گردد این نتایج با مشاهدات دیگر که با استفاده از میکروسکوپ فلورسانس و رنگ‏آمیزی با Hoechst 33342 وPropidium Iodium (PI) انجام شده بود که نشان می‏داد فلز روی در مقادیر بالا باعث هم آپوپتوزیس و هم نکروز در سلول‏های مولت-4 می‏شود، هم­خوانی دارد. به طور کلی مطالعات محدودی درباره اثر کلرید روی در مقادیر پائین بر روی سلول‏های ایمنی و به­خصوص رده لنفوئیدی B و T به عمل آمده است. نتایج بدست آمده از مطالعه فوق نشان می‏دهد که عنصر روی در غلظت‏های معادل سطح فیزیولوژیک سرم خون (µm 16-12 و در واقع کمتر از  µm20) (Chavakis, 1999) توسط سلول‏های لنفوئیدی B و T تحمل شده است و سبب کاهش تعداد سلول‏های زنده نمی‏گردد. اما در غلظت‏های چند برابر سطح فیزیولوژیک سرم خونی اثر سمیت سلولی بوسیله کاهش تحمل سلولی مشهود می‏باشد. از آنجا که روی باعث القا آپوپتوزیس و مرگ برنامه‏ریزی شده در بعضی از سلول‏های رده لنفوئیدی و سلول‏های موثر در دستگاه ایمنی می‏شود پس می‏توان در آینده به منظور ایجاد آپوپتوزیس و نکروزیس در سلول‏های سرطانی و کنترل رشد این سلول‏ها و جلوگیری از پیشرفت سلول‏های سرطانی از آن بهره برد.

 

سپاسگزاری

این مقاله مستخرج از پژوهشی است که با حمایت مالی دانشگاه پیام‏نور انجام شده است. نویسندگان بر خود لازم می‌دانند تا از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه پیام‏نور و ریاست محترم دانشگاه پیام نور استان که در تصویب و اجرای این طرح پژوهشی همکاری نمودند، سپاسگزاری
نماید. همچنین، از همکاری جناب آقای دکتر عمران حشمتی در مراحل مختلف این مطالعه، تشکر و قدردانی
می‌نماییم.


 

A Campo C, Wellinghausen N, Faber C, Fischer A, Rink L (2000) Zinc inhibits the mixed lymphocyte culture.Biological Trace Element Research.
Butler M (2004) Animal cell culture technology. 2nd edit. Fifth chapt.87-112
Chavakis T, May AE, Preissner KT, Kanse SM (1999) Molecular mechanisms of zinc dependent leukocyte adhesion involving the urokinase receptor and ß2-integrins. Blood, 93: 2976-2983.
Crea A, Guerin V, Ortega F, Hartmann P (1990) Zinc and immune system. Annales Medicine interne, 141: 447-451.
Fraker PJ, Telford WG (1997) A reappraisal of the role of Zinc in life and death decisioris of cells. Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 215: 229-236.
Keen CL, Gershwin ME (1990) Zinc deficiency and immune function.Annual Review of Nutrition, 10: 415-431
Michiko H, Kazuhiro I, Kazuhiro H, Ryoji I (2000) Zinc induces mixed types of cell death, Necrosis and apoptosis in Molt-4 cells. J Biochem, 128: 933-939.
Mills CF (1989) Zinc in human biology. Human Nutrition Reviews. London: Springer Verlag.
Overbeck S, Leigh Ackland M, Ford D, Rink L (2008) Intracellular Zinc homeostasis in leukocyte subsets is regulated by different expression of zinc exporters ZnT-1 to ZnT-9., (2008) Journal of Leukocyte Biology, 83: 368-380.
Patterson MK (1979) Measurement of growth and viability of cells in culture.Methods Enzymol, 58: 141-152.
Raulin J (1869) Etudes chimique sur la vegetation (chemical studies on plants). Annales des sciences naturelles botanique et biologie vegetal, 11: 293-299.
Rink L, Haase H (2007) Zinc homeostasis and immunity. Trends Immunol, 28, 1-4
Roussel AM, Facn Ak, Zouari N, Mahjoub S, Maheau JM, Anderson KA (2003) Antioxidant effects of Zinc supplementation in tunisians with type 2 Diabetes Mellitus, J AM College Nutr, 22: 316-321.
Saha AK, Haddea EM, Haddea JW (1995) Zinc inducers thymuline secretion from human thymic epithelial cells in vitro and augments splenocyte and thymocyte responses in vivo.International Journal of immunopharmacology, 17: 729-733.
Saki GH, Radan K, Radmard Sh. M, Rashidi I, Rahim F (2009) The effect of unilateral testicular blunt trauma and protective effect of Zinc on spermatogenesis of contra lateral testis of pre-pubertal wistar rat.J Qum Univ Med Sci, 3(1): 3-40
Siegel A, Sapru H (2006) Essential neuroscience. Eighteen edition, Philadelphia, P111-113.
Tokmehdashi H (2006) Comparison between the cytotoxic effects of zinc on Raji and Molt-4 cell line. Mazandaran Med Journal, 46(15): 25-30.
Vallee BL, Falchuk KH (1993) The biochemical basis of zinc physiology. Physiological Reviews, 73: 79-118.
Wellinghausen N, Kern WV, Jochle W, Kern P (2000) Zinc serum level in human deficiency virus infected patients in relation to immunological status. Biological Trace Element Research, 73: 79-89.